Levenslessen in de kunst van het verbinden
Het is alweer vele jaren geleden dat ik op stap ging met een groep MBA-H cursisten in Kaapstad. De meest indringende ervaring die ik daarbij opdeed, was het bezoek aan Robbeneiland. Daar in de gevangenis heeft Nelson Mandela vele jaren opgesloten gezeten en is hij als een beest behandeld. Als je daar bent, dan voel je de gestolde emoties en spanningen van het vroegere gevangenisleven. Toen ik zijn voormalige cel betrad, stokte mijn adem. Onwillekeurig sprongen de tranen van onmacht in mijn ogen. Eigenlijk voelde ik de eenzame confrontatie met zijn angsten, verbittering en verlangens naar vrijheid. Deze werden nog eens uitvergroot toen we werden rondgeleid door een ex-gevangene.
Wat is nu het bijzondere aan Mandela qua levenslessen voor effectief leiderschap? Hij ging als 44-jarige de gevangenis in en kwam er als 71-jarige weer uit. In alles wat je over hem hoorde kwam naar voren dat de gevangenis, hoe paradoxaal dat ook moge klinken, hem gevormd heeft en niet agressief en verbitterd heeft gemaakt. Overigens was hij vóór zijn 44ste jaar prikkelend, weinig verbindend, weinig relatiegericht en hij ging in elk opzicht de strijd aan.
Na zijn ellenlange gevangenisstraf heeft hij als leider van Zuid-Afrika onder bijzonder moeilijke omstandigheden een constructieve stijl getoond: verbinding leggend, relatiegericht, niet rancuneus, kalm en evenwichtig. Met velen bewonderde ik de stijl van deze gewezen politieke leider. Ik bewonderde hem om zijn bijzondere leiderschapskwaliteiten, die hij eigenlijk in deze 27 jaar fysieke en mentale opsluiting heeft ontwikkeld.
Veel ervaring en inzicht betekent voor bestuurders niet altijd dat ze een constructieve of effectieve stijl hebben. Integendeel, veel oudere bestuurders vallen na lange ervaring onder druk terug op narcistisch gedrag en oude patronen. Ze zijn weinig bereid tot het delen van de macht en overspelen vaak de eigen hand door arrogant gedrag te vertonen. Terwijl we op basis van de levensgeschiedenis van Nelson Mandela zouden verwachten dat oudere en ervaren bestuurders effectiever zijn. Kennelijk blijven ze in deze levensfase te veel hangen in de comfortzone. Dit benadrukt nog eens dat je als leider vooral de tijd moet nemen voor zelfreflectie.
In deze context is interessant wat de Spaanse jezuïet Baltasar Gracián al in 1647 publiceerde: “Wie zichzelf niet kent, kan geen meester zijn over zichzelf. Er bestaan geen spiegels voor het gezicht, maar ook niet voor de ziel. Ga bij uzelf na hoever uw inzicht en vindingrijkheid strekken als u iets onderneemt; bepaal de mate van uw prikkelbaarheid en ontvankelijkheid en geef u bij alles nauwkeurig rekenschap van de grenzen en beperkingen van uw vermogen”. Tot zover het citaat over reflectie avant la lettre. De achterliggende boodschap is dat het echt noodzakelijk is om als leidinggevende je eigen reflectietijd te organiseren.
Levenslessen en zelfreflectie kunnen behulpzaam zijn om meester te worden in de kunst van het verbinden. Nelson Mandela ging ons op fascinerende wijze voor!
Jan Moen